Het nut van ecosysteemdiensten
De effecten van klimaatverandering zijn legio: extreme weersomstandigheden zoals droogte, maar ook wateroverlast, minder biodiversiteit en afnemende opbrengsten uit de landbouw. Daaraan is onder meer de landbouw debet. Daarnaast zorgt de huidige intensieve landbouw voor problemen zoals milieuvervuiling, schaarste in (fossiele) grondstoffen en dalende bodemkwaliteit. Om het tij te keren is veel nodig. Een van de strategieën die zoden aan de dijk zet, is het behouden en versterken van ecosysteemdiensten, zoals bijvoorbeeld de bodem die levert. Een gezonde bodem zorgt namelijk voor waterregulatie in geval van overdadige neerslag, ruimte voor biodiversiteit, goede waterkwaliteit en de opslag van CO2. Daarnaast levert de bodem natuurlijk voedsel op. Maar welke bodems en teelten betekenen eigenlijk veel als het gaat om ecosysteemdiensten? En wat verliezen we als grasland vervangen gaat worden door bouwland (akkerbouw)? Om dit helder te krijgen heeft het Louis Bolk Instituut de ecosysteemdiensten van bouw- en grasland in kaart gebracht en deze met elkaar vergeleken. Zo wordt duidelijk wat de bijkomende effecten zijn van een inkrimping van de Nederlandse melkveestapel en het daaraan gekoppelde areaal grasland.
Met bouwland minder ecosysteemdiensten
Uit het onderzoek blijkt dat grasland beter scoort dan bouwland als het gaat om de ecosysteemdiensten bodemkwaliteit, waterregulering, CO2-opslag, waterkwaliteit, biodiversiteit (zowel bovengrondse als ondergrondse) en landschap. Dit komt doordat er een hoge en stabiele organische stoftoevoer is en de bodem weinig bewerkt wordt. Bouwland scoort duidelijk slechter, als het gaat om het leveren van ecosysteemdiensten. De uitzonderingen zijn ammoniak en lachgas: daarin scoort bouwland beter dan grasland doordat mest beter ondergewerkt kan worden. Binnen grasland is een onderverdeling gemaakt tussen semi-natuurlijk enerzijds en tijdelijk en blijvend productief grasland anderzijds. Zo blijkt dat semi-natuurlijk grasland in grote mate bijdraagt aan de levering van ecosysteemdiensten, maar dit type gras levert maar weinig veevoer op. In tijdelijk en blijvend productief grasland wordt meer veevoer geproduceerd en de ecosysteemdiensten scoren gemiddeld, dus tussen bouwland en semi-natuurlijk grasland. Daarnaast scoort blijvend grasland even goed of zelfs beter dan semi-natuurlijk grasland op de ecosysteemdiensten bodemkwaliteit, waterregulering, CO2-opslag en ondergrondse biodiversiteit.
Levert grasland minder op?
De productie van voedsel of veevoer is natuurlijk het hoofddoel van veel landbouwgrond en dat hebben de onderzoekers dan ook als uitgangspunt genomen. Het is dan helder dat een hectare bouwland voor menselijke consumptie meer voedsel oplevert dan een hectare gras. Toch is het belangrijk voor beleidsontwikkeling in de melkveehouderijsector om de vaak onderbelichte ecosysteemdiensten van verschillende types grasland mee te nemen. Want grasland levert dus in ecosysteemdiensten veel op en het is belangrijk om dit feit te laten meewegen bij het ontwikkelen van beleid, zelfs als er beleidsplannen ontwikkeld worden om het aantal koeien in Nederland te verminderen.
Milieudoelen moeilijker bereikbaar met bouwland
Het grootschalig omzetten van gras- naar bouwland betekent een sterke achteruitgang van de ecosysteemdiensten die deze percelen leveren. De waterkwaliteit zal verminderen, de biodiversiteit zal afnemen, kortom, praktisch alle milieu-indicatoren zullen slechter scoren. Maar belangrijker nog: een dergelijke omzetting leidt tijdelijk ook tot een sterke toename in de uitstoot van broeikasgassen en een sterk verhoogde nitraatuitspoeling. Met minder gras- en meer bouwland zijn klimaat- en waterkwaliteitsdoelen voor landbouwgronden dus moeilijker bereikbaar.
De onderzoekers zien wel oplossingen: een combinatie van directe sturing, bijvoorbeeld extra hectares grasland inzetten voor een extensivering van de melkveehouderij, en indirecte sturing, waarbij er een vergoeding is voor de boer voor het leveren van ecosysteemdiensten. Ook een afname van het areaal snijmais ten gunste van productief kruidenrijk grasland of semi-natuurlijk grasland is een stap die ervoor zorgt dat de ecosysteemdiensten van grasland meer benut worden.
Het onderzoek Grasland maakt het verschil is uitgevoerd in 2022-2023 en medegefinancierd door ZuivelNL. De onderzoeksrapportage Brochure Grasland maakt het verschil is te downloaden.
Lees ook
Ecologische innovaties beperken stikstofverlies op veenweiden
Kruidenrijk grasland: werken aan een balans tussen biodiversiteit en productie
Financiers
ZuivelNL