Een gezonde omgeving stimuleert verbinding met anderen, nodigt uit tot een gezonde leefstijl, ontspanning, bloei en ontwikkeling. Hiermee draagt het bij aan de vitaliteit van mensen, gemeenschappen en gebieden. Het Bolk-model voor Positieve Gezondheid en Leefomgeving brengt de verschillende aspecten van de leefomgeving in kaart, en helpt dit te structureren en begrijpen. De participatieve methodiek maakt dat alle betrokkenen in een gebied, van inwoners tot ondernemers, professionals en ambtenaren, hun input kunnen geven en het gesprek hierover kunnen voeren. Zo wordt duidelijk welke gedeelde waarden en belangen er zijn. Dit stimuleert de samenwerking tussen de verschillende partijen. Daarnaast helpt het om tot een breed gedragen actieplan voor het gebied te komen.
Positieve Gezondheid en Leefomgeving
Het Bolk-model is gebaseerd op het concept Positieve Gezondheid dat in 2013 door Machteld Huber bij het Louis Bolk Instituut is ontwikkeld. Dit gezondheidsconcept omvat zowel gezondheid als welzijn, en richt zich op het vermogen van mensen om veerkrachtig en betekenisvol te leven. Het Bolk-model nodigt uit om vanuit deze brede blik het effect van de leefomgeving op gezondheid te onderzoeken.
In drie stappen naar een gezonde leefomgeving
De methodiek bestaat uit drie opeenvolgende stappen die in participatieve workshops worden doorlopen. De zes domeinen van Positieve Gezondheid vormen daarin een leidraad. De workshops hebben de volgende thema’s:
- Knelpunten en behoeften van mensen en omgeving;
- Kwaliteiten van het gebied, mensen en organisaties;
- Verbeteringen, oplossingsrichtingen en eventueel een gezamenlijk verbeterplan.
Verschillende schaalniveaus
De zes domeinen worden op verschillende schaalniveaus in beeld gebracht, bijvoorbeeld op buurt-, wijk-, stad- of regioniveau. De flexibiliteit van de schaalniveaus maakt het model geschikt voor uiteenlopende vraagstukken, van wijkontwikkeling en regionale gebiedsontwikkeling tot het verbeteren van interne werkprocessen van gemeentes en provincies.
Toepassing in de praktijk
Het Bolk-model en de methodiek worden in diverse situaties toegepast. De vier meest voorkomende gebieden zijn:
- Zorgzame buurten en wijkontwikkeling
Samen met bewoners en andere betrokkenen wordt toegewerkt naar een buurt waarin mensen zich thuis voelen en naar elkaar omkijken. Een manier om dit te ontwikkelen is een participatief gebiedsproces samen met de inwoners, ondernemers ambtenaren en andere betrokkenen. Gedurende een aantal workshops waarin wijkvorming centraal staat, wordt een gezamenlijk plan gemaakt voor de buurt. Mogelijke uitkomsten zijn een groen(er) ontwerp dat sociale ontmoeting stimuleert, gedeelde voorzieningen zoals moestuinen en een buurtkamer waar mensen samenkomen en gezamenlijke activiteiten organiseren. - Hindersituaties
In gebieden waar mensen hinder ervaren, zoals geluidsoverlast of stank, worden het model en de methodiek ingezet om samen met bewoners en andere betrokkenen de hinderervaring en de invloed ervan op de gezondheid in kaart te brengen. Dit biedt een gezamenlijke basis voor verbeteringen. Samen met de GGD is een webapplicatie ontwikkeld voor deze belevingsonderzoeken. - Gebiedsontwikkeling
In regionale gebiedsontwikkeling en uitwerking van omgevingsvisies biedt het model structuur om met verschillende partijen gezamenlijk te werken aan een gezonde leefomgeving. Het gezamenlijk invullen van het model helpt verbanden en synergiemogelijkheden te zien en stimuleert samenwerking. Dit draagt bij aan beleidsvorming waarin het logischer wordt om gezondheid als belangrijke factor mee te nemen (health in all policies), wat aansluit bij de nieuwe Omgevingswet. - Integrale beleidsontwikkeling
Op beleidsniveau is veel behoefte aan een integrale aanpak, terwijl overheidsorganisaties vaak nog verkokerd georganiseerd zijn. Het Louis Bolk Instituut helpt gemeenten en provincies om een model te ontwikkelen specifiek voor hun eigen context. Gezondheid fungeert dan als verbindend thema tussen de verschillende beleidsdomeinen. Dit zorg voor meer samenwerking tussen de domeinen, meer samenhang in beleid en meer beleid dat gezondheid bevordert.
Participatief
De praktische en visuele aanpak van het Bolk-model en de methodiek maken het laagdrempelig en toegankelijk om toe te passen. Het model creëert een gemeenschappelijke taal, waardoor ook groepen met ogenschijnlijk tegengestelde belangen elkaar beter verstaan. Denk aan boeren en omwonenden in landelijke gebieden, of bewoners, bedrijven en beleidsmakers in de stedelijke omgeving. Het gemeenschappelijke doel van ‘een gezonde leefomgeving’ werkt verbindend. Het Bolk-model helpt dit gezamenlijke belang zichtbaar te maken.
Wat levert het op?
Participatie: de mogelijkheid om iedereen uit een gebied te betrekken;
Draagvlak: vanuit betrokkenheid ervaren mensen dat ze onderdeel kunnen zijn van de oplossing;
Samenwerking: het participatieve proces laat zien welke gedeelde belangen er zijn en hoe samenwerking dit versterkt;
Samenhang: in beleid met gezondheid als verbindend thema;
Een gezonde leefomgeving: die bijdraagt aan welzijn, vitaliteit en verbinding in een gebied.
Voor wie?
Onze participatieve en gebiedsgerichte aanpak is geschikt voor gemeenten, provincies, GGD-en, wooncorporaties en projectontwikkelaars. Het is succesvol toegepast in projecten in Amsterdam-Zuidoost, Oss, Arnhem, Texel en de provincies Utrecht, Noord-Brabant en Limburg.
Het Louis Bolk Instituut ondersteunt overheden en organisaties bij het ontwikkelen van een gezonde leefomgeving. Dit doen we (in veel gevallen) via participatieve workshops. Ook zetten we vragenlijsten, interviews en focusgroepen in. Voor extra inzicht is er een webapplicatie beschikbaar waarin deelnemers omgevingsinvloeden op gezondheid rapporteren. Deze webapplicatie wordt regelmatig ingezet in projecten waar bewoners hinder ervaren, bijvoorbeeld door intensieve veehouderij, vliegbewegingen of industrie.